Wykonywanie zawodu kierowcy często wiąże się z pracą nie tylko w dzień, ale także w nocy. Nie ulega wątpliwości, że praca w porze nocnej jest męcząca, dłuższa jazda za kierownicą sprawia, że kierowca staje się senny, dodatkowo często na drodze jest gorsza widoczność i oślepiają światła nadjeżdżających z przeciwka preambule dyrektywy 2002/15/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 marca 2002 r. w sprawie organizacji czasu pracy osób wykonujących czynności w trasie w zakresie transportu drogowego zaznaczono, że organizm ludzki jest w nocy bardziej wrażliwy na zakłócenia środowiska i na pewne uciążliwe formy organizacji pracy oraz, że długie okresy pracy w porze nocnej mogą być szkodliwe dla zdrowia pracowników i mogą zagrażać ich bezpieczeństwu oraz, ogólnie, bezpieczeństwu drogowemu. Komentowana dyrektywa art. 3 pkt 2 lit. określa pojęcie: – „pory nocnej”: okres co najmniej czterech godzin, w rozumieniu prawa krajowego, między godziną i godziną -„praca w porze nocnej” oznaczającą każdą pracę wykonywaną w porze nocnej. Jak porę nocną regulują przepisy ustawy o czasie pracy kierowców ? Przepis dotyczący wykonywania pracy w porze nocnej kierowcy zatrudnionego na podstawie umowy o pracę reguluje przede wszystkim art. 21 ustawy o czasie pracy kierowców, który stanowi, że w przypadku wykonywania pracy przez kierowcę w nocy, czas pracy nie może przekraczać 10 godzin w danej dobie. (Pierwotne brzmienie w/w przepisu – gdy praca jest wykonywana w porze nocnej, przez co najmniej 4 godziny, czas pracy kierowcy nie może przekraczać 10 godzin w danej dobie). Należy zauważyć, że z komentowanego przepisu wynika, iż ustawodawca użył słowa wykonywanie pracy, co nie oznacza tylko kierowanie pojazdem, ale również inne czynności określone w art. 6 omawianej ustawy tj.: – załadowywanie i rozładowywanie oraz nadzór nad załadunkiem i wyładunkiem – nadzór oraz pomoc osobom wsiadającym i wysiadającym – czynności spedycyjne – obsługa codzienna pojazdów oraz przyczep – inne prace podejmowane w celu wykonania zadania służbowego lub zapewnienia bezpieczeństwa osób, pojazdu, rzeczy – niezbędne formalności administracyjne, – utrzymanie pojazdu w czystości, – gotowość poza przyjętym rozkładem czasu pracy, kiedy kierowca pozostaje na stanowisku pracy, -przerwę w pracy trwającą 15 minut zaliczaną jako praca, która obligatoryjnie przysługuje, jeżeli dobowy wymiar czasu pracy wynosi co najmniej 6 godzin. Co oznacza pojęcie „doby” w rozumieniu ustawy o czasie pracy kierowców ? Pojęcie doby w rozumieniu niniejszej ustawy, to 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której kierowca rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, czyli nie jest tożsame z pojęciem doby astronomicznej. Fakt użycia przez ustawodawcę w art. 21 komentowanej ustawy sformułowania: czas pracy nie może przekraczać 10 godzin w danej dobie oznacza, że w tej dobie „pracowniczej” kierowca nie może rozpocząć pracy wcześniej, niż po upływie 24 godzin od momentu poprzedniego rozpoczęcia pracy. Przykład: Kierowca rozpoczyna pracę o godz. jazdą trwającą 3,5 godz. później rozładował towar, co trwało1 godz., następnie po godzinnej jeździe odebrał przerwę 45 minutową (uwaga ! 15 minut liczone jako praca, 30 minut jako dyżur) po którym jechał 3 godziny, a po przyjeździe do siedziby firmy ostatnie 1 min. spędził na wypełnieniu stosownej dokumentacji oraz posprzątaniu samochodu („inna praca”). Zakończenie pracy o Łączny czas trwania czynności 10 godzin: 3,5 godz. +1 godz. +1 godz. +0,15 min.+3 godz.+1 min.= 10 godz. Wniosek: Zgodnie z komentowanym przepisem , ponieważ kierowca skończył pracę o godz. nie może rozpocząć pracy wcześniej niż o godz. w tym dniu, a to oznacza, że nie możeskorzystać z prawa skrócenia dziennego okresu odpoczynku trwającego co najmniej 9 godzin, ale krócej niż 11 godzin, określonego w art. 4 lit g rozporządzenia 561/2006/WE. W konsekwencji musi odebrać regularny odpoczynek. Dlaczego? Ponieważ ustawodawca nie przewidział w ustawie o czasie pracy kierowców odstępstwa od możliwości skrócenia odpoczynku dziennego pracownika zatrudnionego na umowę o pracę. Dodać należy, że art. 21 ustawy o czasie pracy kierowców stanowi: w przypadku gdy praca jest wykonywana w porze nocnej, czyli ustawodawca nie określił minimalnego czasu jej trwania, dlatego z komentowanego przepisu wynika, że jeżeli w zakładzie pracy pora nocna trwa np. od do a kierowca rozpoczął pracę o godz. a skończył o godz. wystarczy, że przepracował w porze nocnej 1 minutę!) to oznacza, że nie może rozpocząć pracy wcześniej niż o godz. dnia następnego. Jak porę nocną regulują przepisy kodeksu pracy? Ustawa o czasie pracy kierowców jest aktem normatywnym szczególnym, ale nie zawiera wszystkich kwestii związanych z zatrudnieniem omawianej grupy zawodowej, dlatego w zakresie nieuregulowanym jej przepisami stosujemy przepisy ustawy- Kodeks pracy. Powyższa ustawa w art. 151 7 reguluje pojęcie pory nocnej, która obejmuje 8 kolejnych godzin pomiędzy godzinami a dnia następnego. Zgodnie z komentowanym przepisem, o tym czy danego pracownika można uznać za pracującego w nocy decydują dwa różne kryteria: – rozkład jego czasu pracy obejmuje w każdej dobie co najmniej 3 godziny pracy w porze nocnej ustalonej przez pracodawcę – w okresie rozliczeniowym pracuje w nocy co najmniej przez 1/4 obowiązującego go czasu pracy. Ustalenie pory nocnej w danym zakładzie pracy powinno nastąpić w układzie zbiorowym pracy, jeżeli u danego pracodawcy nie działa organizacja związkowa to w regulaminie pracy, a jeżeli firma nie zatrudnia, co najmniej 20 pracowników, to w drodze obwieszczenia. Należy pamiętać, że jeżeli pracodawca nie ureguluje pory nocnej to w konsekwencji nie obejmuje ona 8 godzin, ale całe 10 godzin, co oznacza wypłacenie dodatku z tego tytułu za każdą przepracowaną godzinę pomiędzy godziną a dnia następnego. Pora nocna nie musi być jednakowa dla wszystkich pracowników, jednakże taka sama dla określonych grup pracowników tzn. jeżeli zatrudniamy kadrową oraz kierowców, podmiot zatrudniający może ustalić dla tych ostatnich porę nocną od godz. do ponieważ jest to dla niego korzystne ze względów finansowych. Pracodawca musi także pamiętać, że zgodnie z art. 151 7 § 6 kodeksu pracy, obligatoryjnie na złożony pisemny wniosek pracownika pracującego w nocy, informuje właściwego okręgowego inspektora pracy o zatrudnianiu pracowników pracujących w nocy. Nie wolno wykonywać pracy w porze nocnej: kobietom w ciąży, pracownikom młodocianym oraz pracownikom niepełnosprawnym (wyjątek- lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne lub lekarz sprawujący opiekę nad pracownikami wyrazi na to zgodę). Natomiast pracownicyopiekujący się dzieckiem, które nie ukończyło 4 lat, mogą być zatrudnieni w nocy tylko za ich pisemną zgodą. Kierowcy należy się dodatek za pracę w porze nocnej. W preambule dyrektywy 2002/15/WE zaznaczono: zawodowi kierowcy pracujący w porze nocnej powinni otrzyma właściwą rekompensatę za swoje czynności”. Kierowcy zatrudnieni na podstawie umowy o pracę zgodnie z 1518 § 1 mają prawo do rekompensaty za pracę w porze nocnej w formie dodatku, który wynosi za każdą przepracowaną godzinę 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia (w 2011 r. wynosi 1386 zł brutto). W związku z tym, że kierowcy co do zasady wykonują pracę stale poza zakładem pracy, pracodawca może powyższy dodatek zastąpić ryczałtem, ale jego wysokość musi odpowiadać przewidywanemu wymiarowi pracy w porze nocnej. Omawiany dodatek jest wypłacany kierowcom w każdym miesiącu, obliczony po sporządzeniu ewidencji i powinien być wyszczególniony na liście płac otrzymanej przez pracownika. Kwota dodatku za pracę w porze nocnej jest różna w zależności od danego miesiąca kalendarzowego, co przedstawia tabela poniżej. Należy także pamiętać , że jeżeli praca w porze nocnej jest również pracą w godzinach nadliczbowych to pracownikowi przysługują dwa odrębne dodatki: – za wykonywanie pracy w porze nocnej ( 20% stawki lub ryczałt) – dodatek 100 % z tytułu nadgodzin przysługujący za pracę w nocy. Czy za niestosowanie się do komentowanych przepisów pracodawca może ponieść konsekwencje prawne? Tak, Państwowa Inspekcja Pracy, może nałożyć za naruszenie przepisów o czasie pracy mandat od do zł. Za nie wypłacenie dodatku z tytułu godzin nocnych pracownik może również wnieść pozew do sądu pracy o wyegzekwowanie należnych świadczeń wraz z ustawowymi odsetkami. Dodatek za pracę w porze nocnej w 2011 r. Miesiąc Kwota dodatku za 1 godz. Wzór obliczenia dla podstawowego czasu pracy styczeń 1,73 zł ( zł : 160 godzin) x 20% luty 1,73 zł ( zł : 160 godzin) x 20% marzec 1,51 zł ( zł : 184 godzin) x 20% kwiecień 1,73 zł ( zł : 160 godzin) x 20% maj 1,65 zł ( zł : 168 godzin) x 20% czerwiec 1,65 zł ( zł : 168 godzin) x 20% lipiec 1,65 zł ( zł : 168 godzin) x 20% sierpień 1,58 zł ( zł : 176 godzin) x 20% wrzesień 1,58 zł ( zł : 176 godzin) x 20% październik 1,65 zł ( zł : 168 godzin) x 20% listopad 1,73 zł ( zł : 160 godzin) x 20% grudzień 1,65 zł ( zł : 168 godzin) x 20% Podsumowując: Powyższe zagadnienie dotyczące wykonywania pracy w porze nocnej przez kierowce zatrudnionego na umowę o pracę, jest zagadnieniem bardzo istotnym dla obu stron stosunku pracy. Dla pracownika jest to istotne ze względu na otrzymywanie z tego tytułu dodatku do wynagrodzenia za przepracowane godziny w nocy. Dla pracodawcy wiąże się to z koniecznością dostosowania rozkładu czasu pracy do przepisów prawnych, a ponadto ma on obowiązek sporządzić prawidłową ewidencję z uwzględnieniem godzin przepracowanych w porze nocnej przez pracownika oraz wypłacić mu należny dodatek z tego tytułu. Konsekwencją niewywiązania się przez podmiot zatrudniający na umowę o pracę z powyższego obowiązku może prowadzić do wyegzekwowania wobec niego kary przez Państwową Inspekcję Pracy. Opracowała: Karolina Kruczek Prawnik Kancelarii Prawnej VIGGEN